Deze blogpost is geschreven door: HolyCow

Het bitloze hoofdstel
Er zijn heel veel paarden op de wereld die bereden worden. Hierbij worden onder andere hulpen met de hand gebruikt om het paard duidelijk te maken wat wij van ze verwachten. Hoofdstellen kunnen deze signalen overbrengen naar je paard. Dit doen zij door gebruik te maken van druk achter de oren, kin, kaak en neus. Echter is de belangrijkste taak die een hoofdstel vaak wordt gegeven: het stabiel houden van het bit, waarbij de druk van het bit in de mond het duidelijkste signaal is. Dit is echter dus niet nodig, en er zijn veel paarden die de druk in de mond niet heel fijn vinden. Daarom dat er in dit blog wat bitloze optomingen worden uitgelicht! Uiteraard is het belangrijk om met professionals te bespreken wat mogelijk een optie is voor je paard, maar een goede blikopener in de verschillende types bitloze hoofdstellen (en dat een slecht resultaat met één type niet betekent dat je enige optie een hoofdstel mét bit is!) leek me wel interessant!

Een van de bekendste types bitloze hoofdstellen is de sidepull. Het design is vrij simpel. In de basis is het een normaal hoofdstel zoals we gewend zijn, met een hoge neusriem. Echter, in plaats van dat de teugels bevestigd zijn aan een bit, zitten de teugels vast aan ringetjes aan weerszijden van de neusriem. Dit maakt het sturen hier simpel. De neus is een makkelijk punt om een paard te controleren: Wanneer je deze beweegt, beweegt het hoofd mee. En in beweging beweegt het lichaam dan vrijwel instinctief mee. 
Een sidepull werkt dus met name in op de neus, en in mindere mate op de kaak, achter de oren en de kin.

Een ander veelgebruikt bitloos hoofdstel is het kaakgekruiste hoofdstel. Hierbij gaan er beiderzijds een touw of (kunst)leren riem onder het hoofd door, van kaak-regio (naast de keelriem, of in plaats van de keelriem) naar de neusriem schuin tegenover. Er vormt zich dan een kruising onder het hoofd. Het riemetje gaat door een ringetje die aan de neusriem vastzit. Vanaf daar kan dit worden bevestigd aan de teugels. 
Door de vorm van dit hoofdstel komt er naast enige druk op het hoofd, ook veel druk op de kaak en achter de oren. Afhankelijk van waar de kruising onder het hoofd zit, komt er ook druk op de kin.

Het kingekruiste hoofdstel lijkt op het kaakgekruiste hoofdstel: Hierbij zitten de extra riemen beide aan de neus bevestigd. Het riempje steekt over naar de andere kant van de neus, en gaat hier door een ringetje heen, waarna het aan de teugel bevestigd kan worden. 


Kaakgekruist hoofdstel. Bron: Onbekend @ Wikimedia commons

Een beruchte naam onder de bitloze hoofdstel is de hackamore, wegens het typische beeld dat mensen daarvan hebben. De hackamore is echter een vrij brede groep aan hoofdstellen. Er zijn zelfs definities waarbij de sidepull onder een hackamore valt. In het algemeen wordt met een hackamore echter een type hoofdstel bedoeld die druk uitoefent door middel van een licht hefboomeffect. Een klassiek hackamore design is de bosal Hierbij is een goedpassende, stevige neusriem belangrijk. Sterker nog: De naam bosal refereert voornamelijk naar deze neusriem. De neusriem is origineel gemaakt van gevlochten ‘rawhide’, dus onbewerkt leer. Deze neusriem zit in tegenstelling tot bij de meeste hoofdstellen niet strak langs de neus met ‘slechts’ twee vingers ruimte ertussen, maar buigt hier veel losser om heen. De teugels, traditioneel gemaakt van gevlochten manen/staarthaar of alpacahaar (maar commercieel ook vaak van normaal nylon touw), zijn vaak bevestigd zijn íets onder de neus. 
Hierdoor is het zo dat bij een handhulp naar achteren, de stevige neusriem lichte druk uitoefent op de neusbrug, en achter de oren. Bij toevoeging van een kaakriem zal ook bij de kaak druk worden uitgeoefend. 

Het beruchte type is de mechanische hackamore. Ook dit is een brede term, ruim gezien is dit elke bitloze optoming waarbij er tussen de neusriem en de teugel ijzeren scharen zitten. Dit zorgt voor een hefboomeffect, waarvan de sterkte afhankelijk is van de grootte van de scharen. De druk richt zich met name op de neus, maar ook aanzienlijk op de kin en achter de oren. 
Heel specifiek wordt hiermee vaak een type bedoelt met zeer lange scharen, welk overgaat in een ijzeren neusriem, waarbij over de brug van de neus zacht maar stevig materiaal zit. 

Hier zien we echter eerder de Engelse hackamore, waarbij er weliswaar scharen zijn (maar minder lang dan bij de eerder genoemde mechanische hackamore), maar een normale leren neusriem. Door de zeer lange scharen gebruikt bij dit type hoofdstellen is het hefboomeffect sterk aanwezig, en loopt de druk snel op: Zelfs als jij als ruiter een normale hulp geeft, kan je paard dit dan ontvangen als een vrij sterke hulp. Ze zorgen daardoor wel voor veel controle over je paard, en zijn daarom een populaire keuze onder ruiters met sterke paarden, die liever geen bit in hebben. Dit type bitloze optoming is ook toegestaan tijdens internationale FEI springwedstrijden en wordt daar steeds vaker gebruikt.

Een zeer geliefd type (‘mechanische’) hackamore is het rad. Een bekend voorbeeld die dit gebruikt is het Nalanta hoofdstel. Hier zit dus een grote ring aan de neusriem, met verschillende ruimtes, als een soort spaken aan een wiel, of bloemblaadjes. (Vandaar ook wel de bijnaam bloem-hackamore) Bij dit soort rad-hoofdstellen is het hefboomeffect beperkt, en afhankelijk van in welke ‘ruimte’ je de teugel bevestigd. Meer richting de neus van het paard betekent, door de draaiactie van het rad, dat er meer hefboomeffect is. Sommige van deze rad-hoofdstellen bevatten een extra ring onder het rad zelf, waarmee het hoofdstel nog sterker gemaakt kan worden. Dit type optoming blijft minder sterk dan de gemiddelde mechanische / engelse hackamore. Daarnaast ziet dit hoofdstel er wat luxer uit wat zeker meehelpt aan de populariteit, zeker onder dressuurgerichte ruiters.


Links: bron: olgalday @ Wikimedia commons
Rechts: Een rad-hoofdstel. Door de afstelling iets voorbij het middelste spaakje, is het hoofdstel iets scherper afgesteld, dan als de teugel iets meer naar achteren had gezeten. Bron: Immerwiederfreitags @ Wikipedia commons

Houd er rekening mee dat geen enkel bitloos hoofdstel hetzelfde is. Kleine verschillen, zoals een leren touwtje dat iets is verplaatst, weggehaald of erbij gezet, al betekent dat de drukverdeling anders kan zijn. Een bitloos hoofdstel kan daarnaast ook van meerdere technieken gebruik maken. Het is belangrijk om hierbij te kijken wat jouw paard prettig vind!

Heb jij weleens bitloos gereden? Hoe vonden jij en je paard dat?