Vandaag wil ik het hebben over een discipline waar men niet snel aan denkt, maar die wel een belangrijk deel is van de Nederlandse paardencultuur en nog steeds veel wordt beoefend: Tuigen. Deze discipline is redelijk uniek aan Nederland, maar ook in België zijn er concoursen te vinden en worden er Tuigpaarden gefokt. Daarnaast hebben ook de Amerikaanse disciplines Fine Harnessing en Pleasure Driving er wel wat van weg..
 

Welke rassen zijn geschikt voor Tuigen?

Tuigen wordt over het algemeen beoefent met 3 verschillende rassen, met elk hun eigen rubrieken: Friezen, Hackneys (zowel grote als kleine maat) en Tuigpaarden.

Elk van de drie rassen die gebruikt worden voor het tuigen, hebben hun eigen vereniging: de Vereniging het Friese Tuigpaard (VFT), de Vereniging van
Eigenaren en Rijders van Tuigpaarden (VERT), en de Verenigde Hackneyrijders in Nederland (VHN). Deze verenigingen werken samen onder de Stichting Aangespannen Sport (SAS). De SAS heeft dan ook reglementen opgesteld, en de meeste tuigwedstrijden worden gehouden door het SAS. Om met een Fries, Tuigpaard of Hackney mee te doen aan een van de wedstrijden die valt onder het SAS, moet de eigenaar ook lid zijn van de relevante ras-specifieke vereniging. Daarnaast moet het paard geregistreerd zijn bij het (dochter-)stamboek van respectievelijk het KFPS, KWPN of Hackney Horse Society (HHS).

Bij Hackneys is het ook toegestaan te starten met een een door het Hackney stamboek afgegeven verklaring, waarbij door middel van DNA onderzoek wordt aangetoond dat het om een Hackney gaat. Bij Tuigpaarden kan het stamboek eveneens omzeilt worden: hier kan ook een verklaring afgegeven worden dat het paard als Tuigpaard ingedeeld kan worden.


Een kleine maat Hackney tijdens een Amerikaanse men competitie.
Bron:  Equinologist, via Wikimedia Commons

Verschillende klasses

Naast de verschillende klassen voor rassen, zijn er daarbinnen ook nog verschillende klassen voor bijvoorbeeld ervaring/leeftijd van het paard, type aanspanning of gebruikte wagen. Welke wagen gebruikt mag worden hangt soms ook af van of het een nationale of regionale klasse is, of dat het een speciale vrouwenklasse is. Daarnaast verschilt het type wagen ook per ras-rubriek.

De verschillende typen aanspanningen zijn:
- Enkelspan
- Tweespan (twee paarden naast elkaar)
- Tandem (twee paarden voor elkaar)
- Klavertje drie (twee paarden achter, één paard voor). 
- Randem (3 paarden voor elkaar)
- Vierspan (2 paarden voor, twee paarden achter)

Bij de tuigpaarden kan daarop aanvullend gekozen worden voor een klasse met een landbouwwagen of oogstwagen, zowel in enkelspan als tweespan. 

Bij de Friezen paarden is er vaak een klasse voor de Friese Sjees, zowel in enkelspan, dubbelspan als tandem. Hierbij wordt, zoals de naam al verklapt, gebruik gemaakt van een Friese Sjees als wagen. Daarnaast dienen de menners op de bok historische kleding te dragen, namelijk een Fries heren- of dames-kostuum zoals die in 1850 gedragen zou worden. 

Daarnaast is het ook mogelijk om te tuigen zonder wagen! Er zijn namelijk ook rubrieken van Tuigen onder het Zadel, waarbij de rijder dus op het paard zit. 


De Friese Sjees wordt ook vaak gebruikt tijdens het Ringrijden.
Bron:  Theun, via Wikimedia Commons

Verloop van de wedstrijd

Tijdens de wedstrijd moeten combinaties één voor één de baan binnen rijden in een draf. Na een ronde moet de combinatie zich in het midden opstellen. Hier loopt de jury langs voor de inspectie. Zo’n korte inspectie kan overigens ook plaatsvinden vóórdat de combinaties de ring ingaan. Tijdens de inspectie heeft de jury de gelegenheid om te kijken of al het harnachement nog goed zit en het paard fit-to-compete is. Daarnaast wordt tijdens deze tussentijdse inspectie ook gekeken of het paard braaf genoeg kan stil staan. 

Wanneer deze korte inspectie klaar is, mogen de combinaties weer één voor één beginnen te draven. Op een gegeven moment zal de jury de paarden weer vragen om op te stellen. Hierbij wordt een voorlopige opstelling gemaakt, waarna de beste paarden nog een paar rondes extra mogen draven voordat de uiteindelijke beslissing wordt gemaakt. Hierna worden de paarden voor het laatst opgesteld en volgt de prijsuitreiking. Na de prijsuitreiking volgt nog een laatste ronde: De Ereronde!

Beoordeling

Voor het Tuigen is het totaalplaatje heel belangrijk. Het geheel moet er elegant uitzien. Daarnaast moet het paard vriendelijk en expressief tonen, met een goede looplust. 

Het paard moet een goede balans, evenwicht en lichaamsgebruik hebben. Het paard moet graag voorwaarts willen, waarbij deze echter goed beheerst moet worden door de rijder. De gecontroleerde voorwaartse energie van het paard wordt gezien als basis voor de nageeflijkheid en een juiste aanleuning. Hierna kan het paard gaan zitten en bergopwaarts gaan lopen, waarbij de voorhand dus wordt gedragen door de achterhand.

Tijdens de beweging let de jury eveneens op een juist ritme en regelmaat van de draf, en of de draf genoeg ruimte en zweefmoment heeft. Het voorbeen moet met veel schoudervrijheid naar voren worden bewogen, met veel heffing in de voorknie en met buiging van het kootgewricht. Tijdens het plaatsen van het voorbeen op de grond en weer afzetten moet er sprake zijn van voldoende vering van de kogel. Het achterbeen moet zich krachtig afdrukken en naar voren ondertreden, zodat het paard dus de voorhand kan laten rijzen.

Bij meerspannen, dus wanneer er meer dan één paard voor de wagen loopt, wordt ook gelet op in hoeverre deze één geheel vormen. Hebben ze bijvoorbeeld een vergelijkbare kleur en bouw, en lopen ze netjes gelijk?


Bron: Ivan Bustamante, via flickr.com